Gęsty literacki debiut Wiktorii Bieżuńskiej „Przechodząc przez próg, zagwiżdżę” z tytułem Literackiej Książki Roku. Poruszający i zaangażowany reportaż „Na oczach wszystkich. Historia przypadku polskiego Fritzla” Katarzyny Włodkowskiej z nagrodą w kategorii Pomorska Książka Roku. Gdański pisarz, historyk i znawca teatru Mieczysław Abramowicz uhonorowany za całokształt pracy twórczej. Artur Jabłoński laureatem Kaszubskiej Nagrody Literackiej, a „Niepowinność” Pawła Radziszewskiego z Nagrodą Czytelników.
20 października podczas gali w Centrum św. Jana „Wiatr od morza” z siłą zadął w literackie Pomorze.
Pomorska Nagroda Literacka „Wiatr od morza” powstała, by honorować wysokiej jakości teksty literackie, reporterskie i badawcze, które tematyką lub osobą autorów związane są z naszym regionem. Wyróżnienie od sześciu lat zachęca mieszkańców Pomorza do sięgania po wartościowe nowości – i do czytania w ogóle. „Nagroda podtrzymuje miłość do literatury jako narzędzia samopoznania”, mówił podczas gali Marszałek Mieczysław Struk.
Nagroda przyznawana jest w dwóch kategoriach (Literacka oraz Pomorska Książka Roku), do których nominowane są pozycje wydane w roku poprzedzającym. W każdej edycji Jury wybiera również laureata lub laureatkę Nagrody za Całokształt Pracy Twórczej. Podczas gali tradycyjnie wręczane są także Kaszubska Nagroda Literacka oraz Nagroda Czytelników.
W tym roku do Biura Nagrody wpłynęło ponad 400 zgłoszeń książek wydanych w 2022 roku. Po weryfikacji na liście tytułów ubiegających się o status Literackiej Książki Roku znalazły się 183 pozycje, a o miano Pomorskiej Książki Roku walczyło 220 pozycji. Ostateczną listę nominacji ustaliło Jury w składzie: prof. dr hab. Zbigniew Majchrowski, prof. dr hab. Edmund Kizik, Elżbieta Pękała, dr hab. Katarzyna Szalewska, Władysław Zawistowski.
Decyzją Jury nagrody w poszczególnych kategoriach otrzymali:
LITERACKA KSIĄŻKA ROKU: Wiktoria Bieżuńska za książkę „Przechodząc przez próg, zagwiżdżę” (Wydawnictwo Cyranka 2022).
„Przechodząc przez próg, zagwiżdżę” to książka o rodzącej się podmiotowości. Narratorka opowiada o trudnym i zagmatwanym świecie, z którego się wykluwa. Jeszcze jest jego częścią, jeszcze podlega jego zasadom, ale wyczuwa już własne kontury. Kilkuletnia bohaterka wzrasta wśród nieradzących sobie z dorosłością dorosłych – ich niestabilność i problemy tworzą rzeczywistość pełną zapadlin i niebezpieczeństw. Wśród rozedrganych emocji rodziców, balansując między okresami względnego miru i erupcjami poniżającej przemocy, bezimienna narratorka zwraca się ku detalom życia. To otaczające ją drobnostki i niuanse opowiadają ten świat. Skupienie na nich jest tyleż formą ucieczki, co wyrazem zdumienia nad chwilami, w których dzieje się życie.
Wiktoria Bieżuńska – prozaiczka i krytyczka sztuki. Studiowała filologię polską i historię sztuki. Publikowała teksty krytyczne w magazynach „Obieg” i „Szum”. „Przechodząc przez próg, zagwiżdżę” to jej literacki debiut, za który została nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia i Nagrody im. Witolda Gombrowicza. Powieść znalazła się również w finale NIKE.
Wszystkie pozycje nominowane w kategorii Literacka Książka Roku 2022:
Wiktoria Bieżuńska, „Przechodząc przez próg, zagwiżdżę” (Wydawnictwo Cyranka 2022),
Tadeusz Dąbrowski, „To jest fajka. Wiersze z lat 1999-2020” (PIW 2022),
Łukasz Orbitowski, „Chodź ze mną” (Świat Książki 2022),
Paweł Radziszewski, „Niepowinność” (Wydawnictwo Sine Qua Non 2022),
Karolina Ubych, „Sonia, Piotrek i tajemnica rzygaczy” (Marpress 2022).
POMORSKA KSIĄŻKA ROKU: Katarzyna Włodkowska za książkę „Na oczach wszystkich. Historia przypadku polskiego Fritzla” (Wielka Litera 2022).
Książką reporterską „Na oczach wszystkich. Historia przypadku polskiego Fritzla” Włodkowska wróciła na Kaszuby, gdzie kilka lat wcześniej opisała wstrząsającą sprawę przemocy domowej. Tym razem szuka odpowiedzi na pytania skąd się bierze zło, jak rodzi społeczna znieczulica, z czego wynika i na czym polega niekompetencja służb? Autorka unika prostych podziałów na „dobrych” i „złych”, by z reporterskim uporem poszukiwać prawdy pośród splątanych zdarzeń, relacji i uwarunkowań. Jej podejście – etyczne i pełne empatii – nie rozdrapuje ran, stroni od opisów przemocy. Zamiast tego, świetnie udokumentowana, sięgająca po opinie ekspertów książka, drąży w poszukiwaniu diagnozy. Bez niej zmiana nie jest możliwa, a zło pozostaje bezkarne.
Katarzyna Włodkowska – reporterka „Dużego Formatu”, była wieloletnia dziennikarka trójmiejskiej „Gazety Wyborczej”. Za reportaż „Dom zły” opowiadający o „polskim Fritzlu”, została nominowana do wszystkich najważniejszych nagród dziennikarskich i zdobyła prestiżową Grand Press 2017 w kategorii „Reportaż prasowy”. W 2018 roku zdobyła nominację do Nagrody „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej w kategorii „Najlepszy materiał dziennikarski” za reportaż o nieprawidłowościach w szkołach baletowych. Jest też współautorką (z Katarzyną Surmiak-Domańską) materiału ujawniającego kłamstwa Marka Lisińskiego, założyciela Fundacji Nie Lękajcie Się – tekst został wytypowany do Nagrody im. Dariusza Fikusa w kategorii „Dziennikarstwo najwyższej próby”. W 2020 roku ponownie znalazła się w finale konkursu Grand Press, tym razem za reportaż o zabójcy prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza.
Wszystkie pozycje nominowane w kategorii Pomorska Książka Roku 2022:
Waldemar Czachur, Peter Oliver Loew, „Nigdy więcej wojny. 1 września w kulturze pamięci Polski i Niemiec w latach 1945-1989” (Wydawnictwo Scholar 2022),
Grzegorz Piątek, „Gdynia obiecana: miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939” (Wydawnictwo W.A.B. 2022),
Dobromiła Rzyska-Laube, „Zbiory artystyczne polskich ziemian na Pomorzu Nadwiślańskim od końca XVIII wieku po czasy dzisiejsze” (Muzeum Narodowe w Gdańsku 2022),
Katarzyna Włodkowska, „Na oczach wszystkich. Historia przypadku polskiego Fritzla” (Wielka Litera 2022).
NAGRODA ZA CAŁOKSZTAŁT PRACY TWÓRCZEJ: Mieczysław Abramowicz
W każdych czasach każde społeczeństwo potrzebuje tych, którzy pozwalają dostrzec w historii jej ludzką twarz – byśmy mogli z empatią zwracać się ku wspólnej przyszłości. Twórczość literacka i pozaliteracka Mieczysława Abramowicza, wspaniałego pisarza, dociekliwego historyka i pełnego pasji znawcy i twórcy teatru, to właśnie robi.
Jako pisarz-historyk Mieczysław Abramowicz odnajduje ślady z przeszłości – i tropi prawdziwe lub możliwe opowieści z nimi związane. W książkach prozatorskich, jak choćby w głośnym zbiorze „Każdy przyniósł, co miał najlepszego” (2005), Laureat dokonuje fabularnych rekonstrukcji życia swoich bohaterów. Brutalnie okutana w historię zwykłość ich istnienia porusza do głębi. W pozaliterackich ujęciach fabuła ustępuje faktograficznej wnikliwości. Tak jest m.in. w przypadku ostatniej książki autora, „W poszukiwaniu Szarlotty”, która bada losy młodej kobiety pochowanej przed stu laty na sopockim cmentarzu żydowskim. Całokształt twórczości Mieczysława Abramowicza mieści w sobie głosy wielu osób, o których ten czuły archiwista i kustosz ludzkich losów odmawia zapomnieć. I które pomaga nam pamiętać.
Mieczysław Abramowicz – pisarz, historyk, znawca i twórcza teatru, badacz dziejów kultury i historii gdańskich Żydów. Autor zbiorów opowiadań „Każdy przyniósł, co miał najlepszego” (2005) oraz „Bowiem jak śmierć potężna jest pamięć” (2013). Twórca słuchowisk radiowych, sztuk teatralnych, filmów dokumentalnych, licznych artykułów i publikacji historycznych. Badacz dziejów gdańskich Żydów i teatru żydowskiego w Gdańsku; autor licznych publikacji na ten temat. W 2021 roku obronił na Uniwersytecie Gdańskim pracę doktorską zatytułowaną „Teatr żydowski w Gdańsku 1876‒1968”.
NAGRODA CZYTELNIKÓW: Paweł Radziszewski za książkę „Niepowinność” (Wydawnictwo Sine Qua Non 2022).
Od 15 września do 9 października, korzystając z kilku opcji głosowania, czytelnicy wybierali spośród nominowanych swoją ulubioną książkę. Głosowanie cieszyło się dużym powodzeniem – zebraliśmy ponad 900 głosów, które ostatecznie zdecydowały o wygranej Pawła Radziszewskiego.
„Niepowinność” autor osadził w ciekawych – również z literackiego punktu widzenia – czasach polskiej transformacji. Upadający pegeer, mazurska wieś, zwarta lokalna społeczność to elementy organizujące tę opowieść. Stopniowo jednak klaustrofobiczny świat osady zaczynają rozsadzać stare tajemnice, które niepokoją jak rysy na pękających ścianach osiedlowych bloków. W zakłamanym i podzielonym świecie dorosłych prawdy szukają młodzi bohaterowie powieści. To oni żyją w niepowinnościach, czyli zakazach i nakazach służących zachowaniu sekretów Furtu. Zakopane w warstwach czasu i ziemi tajemnice bezszwowo łączą iluzję z rzeczywistością w tej dystopijnej historii.
Paweł Radziszewski – prozaik, przez wiele lat pracował w bibliotekach w Gdańsku i Gdyni. W 2022 roku nominowany do nagrody „Nowej Fantastyki” im. Macieja Parowskiego. Za powieść „Pomiędzy” nominowany do nagrody Książka Roku – Debiut 2021 portalu lubimyczytac.pl. Laureat wyróżnienia w Konkursie na Najlepsze Polskie Opowiadanie roku 2016 w ramach 12. Międzynarodowego Festiwalu Opowiadania. Otrzymał Stypendium Kulturalne Miasta Gdańska (2020, 2021) oraz Stypendium Marszałka Województwa Pomorskiego dla twórców kultury (2021).
KASZUBSKA NAGRODA LITERACKA: Artur Jabłoński
Kaszubska Nagroda Literacka przyznawana jest za szczególne dokonania literackie w języku kaszubskim, w tym także za tłumaczenie na język kaszubski zrealizowane w roku poprzedzającym jej wręczenie lub za całokształt pracy literackiej w tym języku. Jej organizatorem jest Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, a partnerem i fundatorem Nagrody jest Samorząd Województwa Pomorskiego. Tegorocznego Laureata wybrało Jury w składzie: Bogumiła Cirocka (przewodnicząca), dr Dariusz Majkowski, Roman Drzeżdżon. Kaszubską Nagrodę Literacką otrzymał Artur Jabłoński.
Dla Artura Jabłońskiego bycie Kaszubą to przywilej – i zobowiązanie. A literatura to w równej mierze przestrzeń osobistej ekspresji, co jeden ze sposobów ocalania świata kaszubskich tradycji i opisywania tutejszej współczesności. Jabłoński debiutował w 1992 roku zadedykowanym Janowi Drzeżdżonowi opowiadaniem „Lëdze”. Jury Kaszubskiej Nagrody Literackiej podkreśla, że już w tym utworze „można dostrzec znakomity słuch językowy Laureata, umiejętność oddawania emocji i świadomą grę z czytelnikiem”. Z kolei, jak słusznie zauważył prof. Daniel Kalinowski, w tzw. trylogii nordowej (2013-2015) autor „wyprowadza problematykę identyfikacyjną z ciasnego kręgu lokalności ku europejskości”. To dowodzi, jak ważna dla Artura Jabłońskiego jest potrzeba osadzania Kaszub w doświadczeniu współczesności. „Żyjemy tu i teraz”, podkreśla.
Artur Jabłoński – doktor nauk humanistycznych, historyk i językoznawca, aktywista kaszubski, samorządowiec i pisarz, pracownik Wydziału Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego, założyciel dwujęzycznej (kaszubsko-polskiej) szkoły podstawowej. Podkreśla, że czuje się przede wszystkim dziennikarzem. Pisze prozę, poezję, jest autorem przewodników po Kaszubach, reportaży, esejów. Najważniejszym dziełem Jabłońskiego jest ukazująca się w latach 2013-2015 tzw. trylogia nordowa, na którą składają się powieści „Namerkóny”, „Smùgã” i „Fényks”. Jego twórczość zdobywała najwyższe laury w Konkursie Prozatorskim im. Jana Drzeżdżona i na Kościerskich Targach Książki. Związany jest z Wydawnictwem Region w Gdyni, gdzie jeszcze w 2023 roku ukaże się zbiór reportaży „Mòje zvjornjenja”, na które Jabłoński otrzymał stypendium artystyczne Marszałka Województwa Pomorskiego.
SPECJALNE WYRÓŻNIENIE: Andrzej Zarębski za książkę „Między Grudniem a grudniem. Zapiski z internowania” (Agora 2022).
Jako filolog polski, redaktor i osoba znana z inteligentnej riposty, Andrzej Zarębski był człowiekiem słowa. I to właśnie do języka, jako przestrzeni wolności i wyrazu, zwrócił się w czasach dla siebie najtrudniejszych. Kiedy 13 grudnia 1981 roku został internowany w ośrodku odosobnienia w Strzebielinku, zaczął prowadzić dziennik. Składały się nań notatki i refleksje osadzone gdzieś między poezją i prozą. Przetrwały na zeszytowych kartkach, przemycane z ośrodka przez rodzinę i przyjaciół, by po 40 latach wspomnieniami i wzruszeniami wypełnić strony książki. „Między Grudniem a grudniem. Zapiski z internowania” to poruszające świadectwo 354 dni spędzonych w uwięzieniu i niepewności. To również jeden z ostatnich prezentów, jakie otrzymaliśmy od Andrzeja Zarębskiego, zmarłego przedwcześnie 22 marca bieżącego roku.
Andrzej Zarębski – polski polityk i przedsiębiorca, poseł na Sejm I kadencji, w 1991 rzecznik prasowy rządu Jana Krzysztofa Bieleckiego, od 1993 do 1999 członek i sekretarz Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. W latach 80. redaktor podziemnej prasy i działacz związkowy. 13 grudnia 1981 roku internowany do obozu odosobnienia w Strzebielinku.
GALA WRĘCZENIA NAGRODY
Spotkanie z nominowanymi i nagrodzonymi oraz licznie przybyłą do Centrum św. Jana publicznością uświetnił występ Miki Urbaniak i Victora Daviesa, którym towarzyszyła Urszula Dudziak.
Przypominamy, że Pomorską Nagrodę Literacką w kategoriach Literacka i Pomorska Książka Roku, a także Nagrodę za Całokształt Pracy Twórczej oraz Kaszubską Nagrodę literacką stanowi statuetka „Wiatr od morza” oraz nagroda pieniężna. Nagroda Czytelników oraz Specjalne Wyróżnienie mają charakter honorowy.
Fundatorem Nagrody jest Samorząd Województwa Pomorskiego, jej operatorem jest Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Gdańsku. Współorganizatorem gali jest Nadbałtyckie Centrum Kultury.
